07 Dec Waarom de veteranenziekte weinig nieuws is

Waarom komt er geen groot maatschappelijk debat na een grootschalige uitbraak van legionella meer? ‘Bovenkarspel’ werd breed uitgemeten, maar dat er in Nederland bijvoorbeeld meer mensen overlijden door legionella dan door HIV is onbekend. Een studie naar een grote uitbraak in Portugal in 2014 biedt duidelijkheid. Ondanks dat het de op drie na grootste uitbraak wereldwijd was, kreeg hij minimale media-aandacht.

Het is het begin van november in 2014 als in de Portugese regio Vila Franca de Xira ten noorden van Lissabon zich een ramp voltrekt. Door koeltorens van het bedrijf Adubas worden 375 mensen besmet met de veteranenziekte. Twaalf mensen overlijden uiteindelijk aan de ziekte.
De Portugese regering reageert direct. De overheid benoemt de situatie als een nationale gezondheidsramp.
Waarom was het zo snel gedaan met de interesse van de media? Want de belangrijkste Portugese kranten hadden vanaf het begin verschillende verslaggevers op deze uitbraak gezet. Journalisten kwamen naar het dorp en interviewden specialisten. Ministers deden de woordvoering en de informatie uit officiële kanalen was correct, duidelijk en op tijd. Ministers waren altijd beschikbaar om journalisten te informeren.
Een aantal factoren heeft een rol gespeeld in de snelle afkalving van interesse. Ten eerste was de ziekte beperkt tot een klein dorpje. Er was nooit de dreiging dat het een pandemie zou kunnen worden, dus was er geen paniek. Er was simpelweg weinig meer te melden dan: uitbraak legionella, zo veel doden en deze partij is schuldig.
Journalisten waren zich goed bewust van deze beperkingen en voerden het onderwerp al snel van de agenda, in tegenstelling tot epidemieën die in de media kwamen. Zo was er tijdens de influenza A-pandemie een wereldwijde bedreiging en tijdens de uitbraak van E. coli was heel Europa in gevaar. De bedreigingen bevorderden een collectieve angst die ver over de grenzen van een dorp, regio of land ging. Bovendien was de legionella-uitbraak in Portugal niet omringd door economische belangen, aangezien er geen vaccinaties of grote behandelingen nodig waren. In tegenstelling tot wat er gebeurd was met Influenza A of Ebola, had de farmaceutische industrie geen bijzondere interesse in de veteranenziekte. Dit feit kan ook bijdragen aan de (aanwezigheid of afwezigheid van) nieuwsdekking van de uitbraak.

Volgen
Al deze aspecten kunnen helpen uitleggen dat deze uitbraak zo snel van de nieuwsagenda weggeëbd was. Ze verklaren echter niet waarom de media de beslissing heeft om niet op de uitbraak te volgen tijdens een van zijn belangrijkste momenten: het vinden van de verantwoordelijken. Het gebrek aan media-interesse kan worden verklaard door het nieuws over corruptie door een voormalige premier. De media hebben moeite met het omgaan met twee verschillende ‘headlines’, waardoor het eerste nieuwsverhaal over legionella vroegtijdig is gebroken.
Zonder mediadruk werd de uitbraak weggehouden van de publieke controle. En dus was er ook minder prioriteit van instellingen om alle slachtoffers te compenseren. Zes maanden later was er
een klein nieuwsbericht in een van de Portugese kranten die melding maakte van 161 misdaadklachten tegen onbekende mensen. Was de berichtgeving over de uitbraak niet zo vroeg ‘gebroken’, dan zou dat resultaat anders zijn. 
Een van de grootste gebreken van legionella met betrekking tot media-aandacht is dat het – journalistiek gezien – geen verhaal is. Verhalen zijn een sterk middel om iemand te interesseren. Overtuiging via verhalen kan verlopen door middel van twee processen die met elkaar te maken hebben: identificatie en transportatie. Bij identificatie gaat het om het identificeren met een karakter, bij transportatie draait het om opgaan in het verhaal. En daar wringt de schoen: de meeste slachtoffers van legionella zijn ouderen of mensen die al een ziekte hadden voordat ze besmet werden. Daarmee is het lastig identificeren. En omdat het ‘verhaal’ van legionella simpel is, is transportatie ook geen mogelijkheid. Met andere woorden: legionella is niet mediageniek genoeg. (foto: Shutterstock.com)