30 Nov Wellness centra vormen groter risico op legionella

Zeven jaar geleden kwam naar voren dat wellness centra een belangrijke bron van legionellabesmetting zouden kunnen zijn. Vandaag de dag blijken wellness centra nog steeds potentiële bronnen. Toenmalig mede-onderzoeker Sjoerd Euser kijkt terug. “Er is niet niets aan de hand.”

 
Wellness centra zijn een potentiële bron van Legionella-pneumonieën. Dat concludeerden Euser, Bruin, Van der Hoek, Schop en Den Boer  in 2010 al. Zij hebben de gegevens van acht jaar brononderzoek in Nederland toentertijd geanalyseerd. Eerder onderzoek leek al die richting uit te wijzen. Maar hoe groot is de rol van wellness centra bij de besmetting met legionella?

Euser en kompanen gebruikten cijfers vanuit het ‘BEL’. Sinds 2002 bestaat er in Nederland namelijk een systematische registratie van patiëntgebonden, potentiële bronnen van Legionella-pneumonieën, die wordt bijgehouden door de Bronopsporings Eenheid Legionella-pneumonie (BEL) vanuit het Streeklaboratorium voor de Volksgezondheid Kennemerland in Haarlem (SLH). De BEL voert sinds 2006 verschillende taken uit voor het Centrum Infectieziektebestrijding (CIb) op het gebied van legionellabestrijding in Nederland, en heeft als doel om besmettingsbronnen van Legionella-pneumonieën te identificeren en te elimineren en zodoende nieuwe ziektegevallen te voorkomen.

Positief
Naar aanleiding van brononderzoek bemonsterden de onderzoekers 1.317 van de 2.343 potentiële bronnen, die waren gerelateerd aan een of meer van de 1.457 patiënten. Sommige van de potentiële bronnen werden vaker geassocieerd met legionella-bevindingen dan andere, wat weerspiegeld wordt in het aantal onderzoeken waarin legionella in de onderzochte bron werd gevonden. Het aandeel potentieel brononderzoek dat positief was voor legionella spp. was het hoogst voor wellness centra (28 van 33 brononderzoeken), gevolgd door koeltorens, ziekenhuizen, hotels, zwembaden, sportfaciliteiten, vakantieparken en woonhuizen. Binnen de wellness centra was legionella vooral te vinden bij douchekoppen, tappunten en in whirlpools.

Aangezien patiënten wellness centra niet vaak noemen als mogelijke bron, lijken ze een kleine rol te spelen bij de ziekteoverdracht van legionella. Toch toonden de onderzoekers aan dat bij 85 procent (28 van de 33) van alle wellness centra positief werd getest op legionella. Dit percentage is opmerkelijk hoger dan bij andere soorten potentiële bronnen zoals koeltorens (18 van 33 (55%)), ziekenhuizen (34 van 68 (50%)), huizen (139 van 693 (20%)) en tuincentra (8 van 63 (13%)), die onder identieke omstandigheden geïdentificeerd, onderzocht en bemonsterd werden. Bovendien blijkt dat de resultaten van de Legionella typering dat in meer dan zestig procent (21 van de 33) van alle wellness centra bemonsteringen Legionella pneumophila aanwezig was. Van deze variant denkt men dat het de oorzaak is voor meer dan negentig procent van alle legionellagevallen.

Groei
Er zijn verschillende mogelijke verklaringen voor deze bevindingen. Een ervan is dat de omstandigheden in wellness centra bijdragen tot een legionella-vriendelijke omgeving. De overvloedige aanwezigheid van douches, whirlpools, zwembaden en zelfs luchtvochtige voetbaden kan duidelijk een legionella-vriendelijke habitat vormen en leiden tot legionella in de lucht. Bovendien kan de complexiteit van waterleidingsystemen als gevolg van latere vergroting van wellness centra leiden tot staand of langzaam stromend water en daardoor een stabiele micro-omgeving creëren voor de groei van legionella.

Een andere mogelijkheid is dat de bezoekers van wellness centra meer risico lopen om de ziekte te krijgen, dan personen die deze centra niet bezoeken, omdat er vaker al sprake is van gezondheidsklachten. Onderliggende chronische ziekten en roken zijn bekende risicofactoren voor de legionellaziekte.

Hoe stond dit onderzoek ten opzichte van andere Europese onderzoeken? Het blijkt moeilijk de resultaten te vergelijken met eerdere Europese studies over het toezicht op de veteranenziekte wegens het ontbreken van een systematisch bronidentificatie- en onderzoeksprogramma in andere landen. Hoewel in verschillende verslagen van uitbraken well-ness centra zijn erkend als een belangrijke bron van blootstelling aan legionella, bevatten de meeste Europese bewakingsprogramma’s geen specifieke potentiële bronnen in hun bewakingsgegevens.

Omvang
Euser is genuanceerd over de resultaten. Toen zijn onderzoek uitkwam, was er nauwelijks een reactie binnen de wereld van de wellness. “Op basis van onze resultaten zagen we een grote variatie aan het percentage positieve bemonsteringen tussen verschillende brontypes. Sauna’s zijn vaker positief getest dan andere locaties. Dat kan allerlei oorzaken hebben. Zo kan de bouw complex zijn, of is er in de tijd een uitbouw gemaakt. En er zijn altijd warmteverschillen binnen dit soort gebouwen. Over de omvang van het probleem kan je discussiëren. Er zijn uitbraken en er zijn zieken. Soms kunnen we die zieken koppelen aan sauna’s.”

Uit de jaarrapporten van het RIVM blijkt dat sinds het onderzoek van Euser er wat het aantal zieken betreft niet veel is veranderd. De resultaten van de bemonsteringen blijven hetzelfde. Het totaal aantal mensen met de veteranenziekte is gestegen, maar het is niet mogelijk om het aantal patiënten dat gekoppeld is aan sauna’s te bekijken. Voor het grootste deel van de patiënten staat niet vast waar ze de ziekte hebben opgelopen.  “Het blijft een aandachtspunt”, zegt hij. “De data laten zien wat er aan de hand is. Af en toe proberen wij vanuit deze data een boodschap af te geven.” (Foto: Shutterstock.com)

Onderzoek
Sjoerd Euser (Streeklaboratorium Haarlem), Jacob Bruin (Streeklaboratorium Haarlem), Wim van der Hoek (RIVM), Winfred Schop (GGD Rotterdam-Rijnmond) en Jeroen den Boer (Streeklaboratorium Haarlem) publiceerden in 2012 samen het artikel ‘Wellness centres: an important but overlooked source of Legionnaires’ disease. Eight years of source investigation in the Netherlands, 1 August 2002 to 1 August 2010’.